دوره بارداری یک دوره متفاوت و منحصر به فرد در زندگی زنان است که می‌تواند برای برخی چالش برانگیز باشد. این دوره با فرآیندی به نام زایمان به پایان می‌رسد. برای آشنایی با آنچه که یک مادر باردار در طول این دوره تجربه می‌کند می‌توانید به مقاله مرتبط با آن در وب‌سایت مشوِرَپ مراجعه کنید. پس از زایمان، مادر با تغییراتی در روح و جسم خود مواجه میشود که می‌تواند زمینه ساز افسردگی بعد از زایمان در او شود. این بیماری نوعی افسردگی اساسی است که معمولا از چهار هفته اول پس از زایمان شروع میشود. این اختلال با تغییرات شیمیایی، اجتماعی و روانی مرتبط است که به علت تولد نوزاد رخ می‌دهد. طیف وسیعی از تغییرات جسمی و عاطفی را که مادران جدید تجربه می‌کنند، افسردگی پس از زایمان می‌نامند که با دارو و مشاوره قابل درمان است. تغییرات شیمیایی شامل افت سریع هورمون‌ها پس از زایمان است. گرچه هنوز رابطه واقعی بین این افت و بروز افسردگی مشخص نشده، اما تحقیقات نشان داده‌اند که هورمون‌های تولید مثل مانند استروژن و پروژسترون که در طول دوره بارداری تا ده برابر افزایش می‌یابد، پس از زایمان به شدت افت می‌کنند. تنها سه روز پس از زایمان، سطح این هورمون‌ها به میزان قبل از بارداری برمی‌گردد. از این شواهد می‌توان نتیجه گرفت که زایمان چه تغییرات ناگهانی و شدیدی را به بدن زن تحمیل می‌کند.
علاوه بر این تغییرات شیمیایی، تغییرات اجتماعی و روانی مادر شدن و مسئولیت یک کودک هم خطر این نوع افسردگی را افزایش می‌دهد. بیشتر مادران جدید، دچار این مشکل می‌شوند. می‌توان گفت از هر ده زن، حداقل یک نفر دچار افسردگی طولانی مدت و شدید میشود. علاوه بر این، نوع شدیدتر این افسردگی که روان‌پریشی بعد از زایمان نامیده میشود هم ممکن است در یک نفر از هر هزار زن روی دهد.
علائم افسردگی بعد از زایمان
علائم افسردگی پس از زایمان به آسانی قابل تشخیص نیست. بسیاری از زنان در نخستین ماه‌های بعد از زایمان چنین علائمی را تجربه می‌کنند:
- مشکل در خوابیدن
- تغییرات اشتها
- خستگی مفرط
- تغییرات مکرر خلقی
در زنان مبتلا به افسردگی پس از زایمان، نشانه‌های گفته شده در بالا با چنین علائمی همراه است:
- احساس افسردگی. برای مطالعه بیشتر درباره این موضوع می‌توانید به مقاله نشانه های افسردگی در وب‌سایت مشوِرَپ مراجعه کنید.
- از دست دادن لذت
- احساس بی‌ارزشی، درماندگی و ناامیدی
- گریه زیاد
- بی‌خوابی یا پر خوابی. برای آگاهی از سایر علل خواب زیاد، مقاله مرتبط با آن را در وب‌سایت مشوِرَپ بخوانید.
- تمایل به آسیب رساندن به خود
- تحریک پذیری بسیار شدید
- فکر کردن به مرگ یا خودکشی
علاوه بر این‌ها، زنان ممکن است در این دوره به وسواس هم دچار شوند که بیشتر مربوط به نگرانی درباره سلامت کودک یا ترس‌های غیر منطقی درباره آسیب یا مشکلات کودک است. اختلال وسواس فکری- عملی در دوره پس از زایمان حدود یک تا سه درصد زنان را درگیر می‌کند. برای مطالعه بیشتر درباره اختلال وسواس فکری می‌توانید مقاله مرتبط با آن را از وب‌سایت مشوِرَپ بخوانید. اختلال وحشت هم ممکن است در این دروه روی دهد. معمولا مجموعه‌ای از این نشانه‌ها در فرد بروز می‌کند. این شرایط وقتی نیاز به رسیدگی و پیگیری پزشکی دارد که:
- علائم بیش از دو هفته ادامه داشته باشد.
- در روند زندگی روزمره مادر اختلال ایجاد شود.
- مادر احساس اضطراب، ترس و وحشت بیش از حد داشته باشد.
- مادر به فکر آسیب رساندن به خود یا نوزاد باشد.
دلایل و عوامل خطر ساز ابتلا به افسردگی پس از زایمان
عوامل متعددی می‌توانند احتمال ابتلای زنان به افسردگی پس از زایمان را افزایش دهند؛ از جمله:
- سابقه افسردگی پیش از باردار شدن یا در دوران بارداری. برای مطالعه درباره این که افسردگی چیست، مقاله مرتبط با آن را از وب‌سایت مشوِرَپ بخوانید.
- مشکلات زناشویی
- بارداری ناخواسته
- سابقه این نوع افسردگی در زایمان‌های قبلی یا در بستگان درجه یک
- تعداد فرزندان (هر چه تعداد فرزندان بیشتر باشد، احتمال ابتلا به افسردگی هم در مادر بالا می‌رود).
- داشتن سابقه سندروم پیش از قاعدگی شدید یا دیسفریک پیش از قاعدگی. برای مطالعه بیشتر درباره آن به مقاله سندروم پیش از قاعدگی از وب‌سایت مشوِرَپ مراجعه کنید.
- نداشتن حمایت اجتماعی مطلوب
- تنها زندگی کردن
هنوز هیچ دلیل قطعی برای افسردگی پس از زایمان شناسایی نشده است. اما می‌توان عوامل اثرگذار در آن را به چند دسته زیر تقسیم کرد:
هورمون‌ها
افت چشمگیر هورمون استروژن و پروژسترون بلافاصله پس از زایمان ممکن است نقش مهمی در بروز افسردگی داشته باشد. برخی از هورمون‌های دیگر از جمله هورمون‌های تولید شده در غده تیروئید هم در این دوره به شدت افت کرده و با ایجاد کم کاری تیروئید، احساس خستگی، سستی و افسردگی را در مادر ایجاد می‌کند. برای مطالعه بیشتر درباره این بیماری به مقاله کم کاری تیروئید از وب‌سایت مشوِرَپ مراجعه کنید.
کمبود خواب
نداشتن خواب کافی یا خواب عمیق می‌تواند مادر را دچار پریشانی، گیجی و مشکلات تمرکز کند.
اضطراب
داشتن اضطراب و استرس مداوم چه در دوران بارداری و چه پس از زایمان هم نقش مهمی در بروز این نوع افسردگی دارد. اگر می‌خواهید راه‌های کنترل اضطراب را بشناسد، می‌توانید مقاله‌ای با همین موضوع را از وب‌سایت مشوِرَپ بخوانید. نگرانی از سلامتی کودک، آینده و توانایی مادر در مراقبت از نوزاد می‌تواند احساس اضطراب و نگرانی را در او ایجاد کند.
احساس ناخوشایند نسبت به خود
در این دوره ممکن است مادر نسبت به ظاهر خود حس خوبی نداشته باشد یا احساس کند کنترل زندگی خود را از دست داده است. تغییرات ظاهری مثل شل شدن پوست، افزایش وزن، ریزش مو و… می‌توانند در افزایش نگرانی مادر نسبت به خود و تشدید افسردگی نقش داشته باشند.
درمان افسردگی بعد از زایمان
افسردگی پس از زایمان بسته به نوع و شدت علائم آن در زنان مختلف به اشکال متفاوتی درمان میشود. گزینه‌های درمانی شامل داروی ضد اضطراب یا ضد افسردگی، روان درمانی و شرکت در گروه‌های پشتیبانی برای دریافت حمایت عاطفی و آموزش است. در موارد شدید این بیماری، تزریق وریدی داروی جدیدی به نام برکسانولون (زولرسو) ممکن است تجویز شود. در مورد روان‌پریشی پس از زایمان هم پزشک می‌تواند از داروهای ضد روان‌پریشی برای درمان استفاده کند. در چنین مواردی ممکن است بیمار نیاز به بستری در بیمارستان هم داشته باشد. برای مطالعه بیشتر درباره روش‌های درمان افسردگی می‌توانید به مقاله مرتبط با آن در وب‌سایت مشوِرَپ مراجعه کنید.
برخی از زنان به تصور این که در دوران شیردهی امکان استفاده از دارو برای رفع افسردگی خود را ندارند، به سراغ درمان نمی‌روند. در صورتی که با نظر و تشخیص پزشک می‌توان حتی در دوره شیردهی هم دارو مصرف کرد. علاوه بر این، حضور منظم در جلسات روان‌درمانی و یا دوره‌های گروه درمانی و آموزشی هم ممکن است برای زنان با داشتن نوزاد سخت باشد. اما نباید فراموش کرد که درمان افسردگی پس از زایمان باید به موقع و پیش از تشدید آن انجام شود تا از طریق ارتقاء کیفیت زندگی زن، شرایط برای پرورش کودک سالم هم فراهم شود. انتخاب روش مناسب برای درمان، پس از مصاحبه اولیه انجام میشود. پس اگر پزشکی برای شما، حتی در شرایط شیردهی دارو تجویز کرد، حتما مصرف کنید تا به درمان مطلوب برسید. علاوه بر این‌ها، برخورداری از حمایت خانواده، داشتن خواب کافی و تغذیه سالم هم می‌تواند به درمان کمک کند.
افسردگی پس از زایمان در پدران
پدران جدید هم ممکن است حالتی مشابه افسردگی بعد از زایمان زنان را تجربه کنند. این حالت با غم یا خستگی بیش از حد، اضطراب، تغییر در الگوی معمول خواب و غذا خوردن نمایان میشود. پدران جوانی که قبلا دچار افسردگی بوده‌اند، در روابط زناشویی خود مشکل دارند و یا درگیر مسائل مالی هستند بیش از سایرین در معرض این نوع افسردگی قرار دارند. افسردگی پدران می‌تواند به اندازه این بیماری در مادران در روند زندگی آن‌ها تاثیر منفی داشته و باعث اختلال در زندگی و رشد کودک شود. نشانه‌ها و درمان این بیماری در زنان و مردان تقریبا مشابه بوده و نیازمند درک متقابل زن و شوهر در رفع آن است. آیا شما با این نوع افسردگی آشنایی دارید؟
عوارض افسردگی پس از زایمان
در صورتی که این مشکل درمان نشود، می‌تواند تاثیرات زیادی در فرد و زندگی زناشویی آن‌ها بگذارد. به طور کلی افسردگی بعد از زایمان ممکن از عوارضی در سه سطح داشته باشد:
عوارض برای مادران
افسردگی پس از زایمان در صورتی که درمان نشود می‌تواند به یک اختلال افسردگی مزمن تبدیل شود. حتی در صورت درمان هم ممکن است این عارضه در افسردگی‌های بعدی مجددا مشاهده شود و زندگی مادر را تحت تاثیر شدید قرار دهد.
عوارض برای پدران
افسردگی بعد از تولد نوزاد می‌تواند اثر موجی در اعضای خانواده داشته باشد و همه افراد را درگیر کند. احتمال ابتلای پدران جدید پس از افسردگی مادران زیاد است. گاهی هم پدران بدون این که همسر آن‌ها دچار افسردگی شود، این عارضه را تجربه می‌کنند.
عوارض برای نوزادان
کودکان مادران مبتلا به افسردگی بیش از سایرین دچار مشکلات عاطفی و رفتاری مثل مشکلات خواب، غذا خوردن، گریه زیاد و تاخیر در گفتار می‌شوند.
تست افسردگی پس از زایمان
تشخیص افسردگی پس از زایمان کار آسانی نیست. چون بسیاری از زنان به دلیل تحول بزرگی که در زندگی آن‌ها ایجاد شده ممکن است احساس سردرگمی، غم، افسردگی و نوسانات خلقی را تجربه کنند. از سوی دیگر، بروز تغییرات هورمونی شدید می‌تواند زنان را دچار چالش بزرگی کند. اما همه افرادی که احساس غم و ناراحتی پس از زایمان دارند، به افسردگی بعد از زایمان دچار نیستند. این نشانه‌ها زمانی که بیش از دو هفته ادامه داشته باشد و زندگی او را دچار اختلال کند، نگران کننده بوده و باید بررسی شوند. آزمون دقیقی را نمی‌توان برای تشخیص قطعی آن معرفی کرد، اما می‌توان از طریق بررسی پاسخ‌های افراد به سوالاتی در این امور، درگیری آن‌ها با این عارضه را شناسایی کرد.
در زیر لیستی از سوالات مربوط به تجربیات زندگی زنان مبتلا به افسردگی پس از زایمان آورده شده است. پاسخگویان باید سوالات را به دقت خوانده و مشخص کنند که آیا این افکار یا رفتارها را در دوران بارداری یا چهار هفته پس از زایمان تجربه کرده‌اند یا خیر. در صورتی می‌توانید به سوالات پاسخ مثبت بدهید که حداقل دو هفته و تقریبا هر روز آن علائم را داشته‌اید. اگر امتیاز هر پاسخ گزینه اول را ۵ و آخرین گزینه را یک در نظر بگیریم، مجموع امتیازات بین ۱۰ تا ۵۰ است (۱۰ برای کمترین حد و ۵۰ برای بیشترین حد). هر چه امتیاز شما بیشتر باشد، احتمال وجود افسردگی در شما بیشتر است. فراموش نکنید که این آزمون جایگزین تشخیص رسمی توسط پزشک نمی‌شود. پس بهتر است از یک روان‌شناس یا روان‌پزشک مجرب کمک بگیرید.
بیشتر بدانید: تاثیر استرس بر پریود
سوالات آزمون افسردگی پس از زایمان عبارتند از:
- من به انجام کارهایی که در گذشته برایم لذت‌بخش بود علاقه‌ای ندارم.
همیشه
اغلب اوقات
گاهی اوقات
به ندرت
هرگز
- احساس بی انگیزگی و ناامیدی دارم.
همیشه
اغلب اوقات
گاهی اوقات
به ندرت
هرگز
- به خواب رفتن یا خواب عمیق برایم دشوار است یا بیشتر اوقات تمایل دارم که بخوابم.
همیشه
اغلب اوقات
گاهی اوقات
به ندرت
هرگز
- انرژی کافی برای انجام ساده‌ترین کارها را ندارم.
همیشه
اغلب اوقات
گاهی اوقات
به ندرت
هرگز
- من به عنوان یک مادر احساس ناکامی می‌کنم و از این که یک مادر شاد نیستم، احساس گناه دارم.
همیشه
اغلب اوقات
گاهی اوقات
به ندرت
هرگز
- به فکر آسیب رساندن به خودم هستم.
همیشه
اغلب اوقات
گاهی اوقات
به ندرت
هرگز
- به سختی می‌توانم تمرکز کنم.
همیشه
اغلب اوقات
گاهی اوقات
به ندرت
هرگز
- احساس می‌کنم دچار کندی در زندگی، حرکت، رفتار و گفتار شده‌ام و آرام‌تر از گذشته فکر می‌کنم.
همیشه
اغلب اوقات
گاهی اوقات
به ندرت
هرگز
- بدون دلیل خاصی احساس اضطراب و ترس دارم.
همیشه
اغلب اوقات
گاهی اوقات
به ندرت
هرگز
- احساسی که در حال حاضر دارم امکان لذت بردن از زندگی و ادامه وضعیت روزمره‌ام را دشوار کرده است.
همیشه
اغلب اوقات
گاهی اوقات
به ندرت
هرگز
بیشتر بدانید: نابودی فیبروم
افسردگی بعد از زایمان سزارین
به نظر می‌رسد بین ۸۰ تا ۸۵ زنان، بدون در نظر گرفتن نوع زایمان، افسردگی پس از آن را تجربه می‌کنند. این نوع افسردگی خفیف و کوتاه مدت بوده و پس از حدود ۱۰ روز خود به خود رفع میشود. از این بین، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد مادران، شکل شدیدتری از افسردگی را بعد از تولد فرزند خود تجربه می‌کنند که معمولا نیاز به بررسی و مداخله پزشکی دارد. برخی از پزشکان معتقدند که زایمان طبیعی، کمتر از زایمان سزارین مادر را در معرض افسردگی قرار می‌دهد. سزارین اورژانسی ظاهرا سهم بیشتری در ابتلای زنان به افسردگی دارد، چرا که مادر را در معرض تجربه استرس شدیدتر و ضعف جسمی ناشی از پشت سر گذاشتن عمل جراحی قرار می‌دهد. البته بروز آن به شرایط دیگری مانند وضعیت خانوادگی، رابطه با همسر، وضعیت بهداشتی و آموزش‌های دریافت شده توسط مادر در طول دوران بارداری هم بستگی دارد.
پیشگیری از افسردگی بعد از زایمان
اگر شما سابقه افسردگی قبلی دارید یا بعد از زایمان قبلی خود به این نوع افسردگی دچار شده‌اید، لازم است که در طول دوران بارداری یا پیش از آن، پزشک خود را مطلع کنید. مراقبت‌ها برای جلوگیری از افسردگی پس از زایمان به دو بخش تقسیم میشود:
مراقبت‌های دوران بارداری
در این دوره پزشک می‌تواند مادر باردار را از نظر علائم و نشانه‌های افسردگی تحت نظر داشته باشد. او احتمالا در طول این دوره یک پرسشنامه غربالگری افسردگی برای بیمار ایجاد می‌کند. افسردگی‌های خفیف این دوره را می‌توان با شرکت در گروه‌های حمایتی، مشاوره و یا سایر روش‌های درمانی کنترل کرد. در برخی موارد استفاده از داروهای ضد افسردگی هم در این دوره تجویز میشود.
مراقبت‌های پس از زایمان
مشاوره منظم با پزشک به شناسایی زودهنگام افسردگی پس از زایمان کمک می‌کند. افرادی که سابقه افسردگی دارند لازم است بلافاصله پس از زایمان توسط پزشک از نظر وجود علائم افسردگی بررسی شوند تا در صورت وجود علائم، درمان خود را آغاز کنند.
حرف آخر
احساس زنان مختلف پس از تجربه زایمان می‌تواند بسیار متفاوت باشد. در بعضی زنان احساس اضطراب، غم و ناامیدی جای شادی را می‌گیرد و گذران زندگی و امور روزمره آن را برای آنان دشوار می‌کند. این حال غم، ناامیدی و پوچی در صورت تداوم بیش از دو هفته، نشانه‌هایی از افسردگی پس از زایمان است. این نوع افسردگی مانند انواع دیگر این بیماری نیاز به مداخله پزشکی داشته و با استفاده از درمان مناسب به خوبی قابل مهار است. چنان‌چه شما یا اطرافیانتان به این عارضه دچار هستید، زمان را از دست ندهید و در اولین فرصت، از طریق سامانه خدمات آنلاین مشوِرَپ، مشاوره آنلاین بگیرید. برای درمان افسردگی بعد از زایمان علاوه بر مداخله پزشکی، به کمک و یاری اطرافیان به خصوص همسر نیاز است. آیا شما تجربه‌ای در زمینه افسردگی پس از زایمان دارید؟
سوالات متداول
افسردگی بعد از زایمان ناشی از چیست؟
سابقه افسردگی در گذشته، تغییرات هورمونی شدید، مشکلات خانوادگی و زناشویی، نداشتن حمایت اجتماعی و خانوادگی و هم‌چنین استرس ناشی از فرآیند زایمان به ویژه در زایمان سزارین می‌تواند باعث افسردگی شود.
افسردگی بعد از زایمان کی شروع می شود؟
این نوع افسردگی معمولا یک یا دو ماه پس از زایمان آغاز میشود. اما در مواردی هم ممکن است پس از گذشت ۶ ماه از زایمان، علائم اولیه آن آشکار شود.
افسردگی بعد از زایمان چه علائمی دارد؟
بی علاقه شدن نسبت به آنچه قبلا برای مادر دوستداشتنی بود، زودرنج شدن، احساس ناامیدی، عدم علاقه به رابطه جنسی، فکر کردن به مرگ و داشتن احساس گناه از مهمترین علائم آن هستند.
افسردگی بعد از زایمان چه مدت طول می کشد؟
این عارضه در بیشتر زنان در مدت سه تا شش ماه برطرف میشود. اما ممکن است گاهی تا یک سالگی کودک هم باقی بماند. هر چه زودتر برای درمان از مشاور کمک بگیرید، زودتر به نتیجه مطلوب خواهید رسید.
برای درمان افسردگی پس از زایمان چه کنیم؟
تماس با یک مشاور آگاه و خبره اولین قدم برای درمان است. شما می‌توانید همین حالا با مشاوران روانشناسی و روان‌پزشکی مشوِرَپ گفت‌و‌گو کرده و راهنمایی‌های لازم را دریافت کنید.
منابع